آیا می‌دانستید تقویمی در ایران وجود دارد که قدمت آن به بیش از هزار سال می‌رسد و هنوز هم در دل مردم مازندران و گیلان زنده است؟ تقویم طبری یا گاهشماری تبری، تنها یک جدول زمان‌بندی ساده نیست؛ آیینهای از فرهنگ، جهان‌بینی و دانش زیست‌بوم‌محور اقوام طبری (مازندرانی) است. این تقویم برگرفته از چرخه‌های طبیعت، کشاورزی و آیینهای باستانی است. در این نوشتار، به بررسی یکی از کهن‌ترین گاهشماری‌های ایرانی می‌پردازیم که همچنان در بستر فرهنگ بومی، زنده و جاری است. در بلاگ نوتکس می‌تونی درباره این مطلب بیشتر بخونی و با جزئیات جذاب‌تری از تقویم طبری آشنا بشی.
«وقتی هنوز ساعت‌های دیجیتال اختراع نشده بودند و تقویم‌های میلادی روی دیوار خانه‌ها جا نگرفته بودند، مردمان کوهستان و دریا در شمال ایران، زمان را با آواز پرندگان و شکفتن شکوفه‌ها می‌سنجیدند.»
تقویم طبری چیست؟
تقویم طبری، که به آن گاهشماری تبری یا مازندرانی هم می‌گویند، یک تقویم خورشیدی است که ریشه در دوران ساسانیان دارد. این تقویم بر اساس چرخش زمین به دور خورشید تنظیم شده و یک سال آن 365 روز است. سال در این تقویم به 12 ماه 30 روزه تقسیم می‌شود و 5 روز اضافی به نام «پیتک» در پایان سال قرار دارد. در سال‌های کبیسه، یک روز دیگر به نام «شیشک» به این 5 روز اضافه می‌شود تا تقویم با چرخه فصلی هماهنگ بماند.
«آیا می‌دانستید مبدأ تقویم طبری به دوم مرداد 133 پیش از هجرت بازمی‌گردد؟! زمانی که قباد ساسانی پادشاه ایران بود و پسرش کیوس در تبرستان (منطقه امروزی مازندران) حاکمیت داشت.»
تاریخچه تقویم طبری
برای درک بهتر تقویم طبری، باید کمی به گذشته سفر کنیم. این تقویم از گاهشماری‌های باستانی ایران، خصوصا گاهشماری ساسانی، الهام گرفته شده است. در دوران ساسانیان، ایرانیان از تقویم‌های خورشیدی استفاده می‌کردند که از تقویم‌های بابلی و مصری تاثیر پذیرفته بود. این تقویم‌ها شامل 12 ماه 30 روزه و 5 روز اضافی به نام «پنجه» بودند که در پایان سال قرار داشتند.
نکته جالب: تقویم طبری در پاییز و زمستان با تقویم هجری خورشیدی هماهنگ است، اما در بهار و تابستان کمی اختلاف دارد. برای مثال، اول فروردین در تقویم طبری برابر با روز سی‌ام ماه اونه‌ما است و پنج روز بعد، پیتک آغاز می‌شود. در سال‌های کبیسه، روز شیشک با 30 اسفند تقویم هجری خورشیدی هم‌تراز می‌شود.
درباره انواع تقویم در جهان بیشتر بدانید.
ساختار تقویم طبری
ساختار تقویم طبری ساده اما دقیق است. هر سال 365 روز دارد که به 12 ماه 30 روزه تقسیم می‌شود. پنج روز آخر سال به نام پیتک شناخته می‌شوند و در سال‌های کبیسه، روز ششم به نام شیشک اضافه می‌شود. کبیسه‌گیری هر چهار سال یک‌بار انجام می‌شود تا تقویم با فصل‌ها هماهنگ بماند.
ماه‌های تقویم طبری
این ماه‌ها نام‌های زیبا و محلی دارند که نشان‌دهنده فرهنگ غنی مازندران هستند. این ماه‌ها به ترتیب عبارت‌اند از:
- فردینه‌ما (سیا ما): 2 تا 31 مرداد
- کرچه‌ما: 1 تا 30 شهریور
- هرما: 31 شهریور تا 29 مهر
- تیرما: 30 مهر تا 29 آبان
- مردال‌ما (ملار ماه): 30 آبان تا 29 آذر
- سروینه‌ما: 30 آذر تا 29 دی
- میره‌ما: 30 دی تا 29 بهمن
- اونه‌ما: 30 بهمن تا 29 اسفند
- پیتک: 30 اسفند تا 5 فروردین (5 روز آخر سال)
- ارکه‌ما: 6 فروردین تا 4 اردیبهشت
- دما: 5 اردیبهشت تا 3 خرداد
- وهمنه‌ما: 4 خرداد تا 2 تیر
- نوروزما (عیدما): 3 تیر تا 1 مرداد
تقویم طبری و سررسید 1405
حالا که با تقویم طبری آشنا شدیم، بیایید نگاهی به سررسیدهای 1405 بیندازیم. سررسید یا سالنامه، ابزاری کاربردی برای برنامه‌ریزی و ثبت رویدادها است که در طرح‌ها و اندازه‌های مختلف تولید می‌شود. یکی از محبوب‌ترین آن، سررسید طرح وزیری با ابعاد 17×24 سانتی‌متر است که برای کارهای اداری و رسمی بسیار مناسب است. قیمت سررسید 1405 به عوامل متعددی مانند جنس جلد (چرم مصنوعی، ترمو، یا سلفونی)، نوع کاغذ (تحریر 70 گرم یا کرم اندونزی)، کیفیت چاپ و صحافی (دوختی یا فنری) بستگی دارد.
درباره انواع جلد سررسید بیشتر بدانید.
مقایسه تقویم طبری و تقویم عبری
شاید کنجکاو باشید که تقویم طبری چه شباهت‌ها یا تفاوت‌هایی با تقویم عبری دارد. تقویم عبری یک تقویم قمری-خورشیدی است که ماه‌های آن بر اساس چرخش ماه و سال‌های آن بر اساس چرخش خورشید تنظیم می‌شوند. این تقویم معمولاً 12 ماه دارد، اما در سال‌های کبیسه یک ماه سیزدهم اضافه می‌شود. مبدأ تقویم عبری به خلقت جهان (طبق باور یهودیان) در حدود 3761 سال پیش از میلاد بازمی‌گردد.
اهمیت فرهنگی تقویم طبری در زندگی امروز
تقویم طبری فراتر از یک ابزار زمان‌سنجی، بخشی از هویت فرهنگی مردم مازندران و گیلان است. این تقویم در آیینهای محلی مانند جشن نوروزما (عیدما) و مراسم کشاورزی، نقش مهمی ایفا می‌کند. برای مثال، کشاورزان هنوز از این تقویم برای تعیین زمان کاشت و برداشت محصولات استفاده می‌کنند، زیرا ماه‌های آن با چرخه‌های طبیعی منطقه هماهنگ است. همچنین، روزهای پیتک به‌عنوان زمانی برای گردهمایی‌های خانوادگی و احترام به طبیعت، اهمیت ویژه‌ای دارند.
سخن آخر
تقویم طبری، گاهشماری کهن ایرانی با ریشه در دوران ساسانیان، نه‌تنها یک ابزار زمان‌سنجی دقیق، بلکه نمادی از فرهنگ و هویت مردم مازندران و گیلان است. این تقویم خورشیدی با ساختار ساده و هماهنگ با طبیعت، از ۱۲ ماه ۳۰ روزه و روزهای ویژه پیتک و شیشک تشکیل شده و همچنان در آیینهای سنتی و کشاورزی منطقه زنده است. نام‌های زیبای ماه‌ها و پیوند عمیق این تقویم با چرخه‌های طبیعی، آن را به آیینهای از دانش زیست‌بوم‌محور اقوام طبری تبدیل کرده است. اکنون با سررسید طرح کلاسیک، می‌توان این گاهشماری ارزشمند را در قالبی شیک و ماندگار همراه داشت؛ سررسیدی که تلفیقی از اصالت، طراحی کلاسیک و کاربرد روزمره برای دوستداران فرهنگ طبری است.
سوالات متداول
در ادامه به سوال‌های پرتکرار درباره تقویم طبری پاسخ داده‌ایم که ممکن است ذهن شما را درگیر کرده باشد.
آیا تقویم طبری هنوز استفاده می‌شود؟
بله، در مناطق مازندران و گیلان، این تقویم برای مراسم سنتی و کشاورزی به‌کار می‌رود، هرچند بیشتر جنبه فرهنگی دارد تا رسمی.
تفاوت تقویم طبری با تقویم هجری خورشیدی چیست؟
تقویم طبری 133 سال با تقویم هجری خورشیدی اختلاف دارد و سال آن از دوم مرداد آغاز می‌شود. همچنین نام ماه‌های آن محلی و مازندرانی است.
پیتک چیست و چرا اهمیت دارد؟
پیتک پنج روز آخر سال است که مردم معمولاً در طبیعت سپری می‌کنند. در سال‌های کبیسه، روز شیشک هم به آن اضافه می‌شود.
آیا تقویم طبری با تقویم عبری ارتباطی دارد؟
خیر، تقویم طبری ریشه در فرهنگ بومی ایران دارد و با تقویم عبری که منشاء دینی دارد، متفاوت است.
